Một người bạn vừa mua được cái xe mới, có bàn về việc phải dùng loại xăng nào cho xứng đáng với “địa vị” của cái xe. Bình thường ai cũng nghĩ rằng xe mới thì phải dùng xăng tốt, còn cái xe đã về “làm dâu” nhà mình gần 10 năm nay thì có thể dùng loại xăng rẻ tiền một chút cho đỡ tốn. Nói như vậy phải rồi, nhưng như thế nào mới là xăng tốt? Xăng tốt dĩ nhiên đắt tiền, nhưng có phải hễ cứ đắt tiền là tốt?

Như các bạn đã biết, 3 loại xăng thường được bán tại các trạm xăng ở Bắc Mỹ là xăng 87 hay Regular, xăng 89 hay Mid-grade, và xăng 91 cũng gọi là Premium. Ðó là sự phân biệt về Grade (bậc xăng). Ðương nhiên, bậc xăng càng cao thì giá càng đắt. Và giá càng đắt thì xăng càng sạch, càng ít đóng carbon trong đầu máy, đúng không? Không đúng! Vậy sự phân biệt đó có ý nghĩa gì? Và muốn tìm xăng sạch thì phải làm sao? Ðể trả lời câu hỏi này, có 2 điều chúng ta cần giải thích, đó là chỉ số AKI và yếu tố Detergent Additive.

I - AKI là gì?

AKI - chữ viết tắt của Anti-Knock Index (chỉ số chống gõ), cũng còn được gọi là “bậc Octane” (Octane Rating) - là số đo khả năng chống gõ khi xăng cháy nổ trong đầu máy. Chỉ số càng cao, thì khả năng chống gõ của xăng càng lớn.

Tại sao lại có tiếng gõ khi xăng cháy? Như đã trình bày trong một bài trước đây, xăng được nạp vào phòng cháy cùng với khí trời, trở thành một hỗn hợp nhiên liệu, chờ mồi lửa tiếp vào là nổ bùng, để tạo thành sức đẩy trên piston. Thế nhưng, nếu xăng và khí trời không hòa hợp đúng tỉ lệ, thường là do xăng tràn vào quá nhiều so với khí trời, phản ứng cháy nổ có thể xảy ra sớm, dù tia lửa điện chưa kịp nạp vào. Hiện tượng nổ sớm này sẽ gây ra tiếng gõ lanh canh, nghe như tiếng những viên bi trong một loong thiếc va chạm vào nhau khi chuyển động. Tiếng gõ này lại càng nghe thấy rõ hơn khi tài xế đạp chân trên bàn gas để tăng tốc.

Hiện tượng gõ gạc lanh canh như vậy có thể làm hư máy, bởi vì nếu cháy nổ sớm, piston sẽ bị lực đẩy dồn xuống khi nó chưa lên đến đỉnh xi lanh. Trong tình trạng đó, đầu máy hoạt động không thoải mái, gây căng thẳng trên nhiều cơ phận, kể cả piston. Tệ nhất là sự gõ gạc này có thể khiến piston bị mẻ sứt, hoặc những thiệt hại khác trên cơ phận máy.

Ðể đối phó tình trạng này, kỹ nghệ xăng dầu chế ra nhiều loại xăng có khả năng chống gõ khác nhau, hầu thích ứng với điều kiện của từng loại máy. Các khả năng này được nhận biết qua chỉ số AKI, với chỉ số càng nhỏ thì sự cháy nổ càng nhậy, chỉ số cao thì cháy nổ chậm hơn, nghĩa là, cần tới một nhiệt độ cao hơn từ tia lửa điện do bu-gi truyền vào mới có thể bốc cháy.

Cũng do cùng một nguyên nhân, xăng có chỉ số AKI cao thường khó nổ hơn trong những ngày trời quá lạnh. Từ đó dẫn đến một ứng dụng thực hành là nếu thời tiết xuống dưới 0 độ F - chúng ta nên dùng một loại xăng có sức bén lửa nhậy hơn, nghĩa là nên mua xăng 87 vào những ngày quá lạnh, trừ khi sách cẩm nang theo xe nói rõ là không được làm như thế.

Hiểu được phản ứng của xăng như vậy rồi, chúng ta cũng cần biết thêm về sự hoạt động tương ứng trong đầu máy như thế nào. Trong các đời xe trước đây, hỗn hợp nhiên liệu được xử lý bởi bộ chế hòa khí (carburetor). Khi xe đã cũ, Carburetor không thể xử lý tiến trình chế hòa một cách hoàn hảo, khiến cho tỷ lệ của hỗn hợp nhiên liệu không còn chính xác như trước kia, xăng vào nhiều hơn so với khí trời, gây hiện tượng cháy nổ sớm. Ðó là lúc chúng ta phải dùng xăng với chỉ số AKI lớn, tức là xăng 89 hoặc 91. Diễn biến này đi ngược lại với những gì chúng ta thường làm trong thực tế, đó là xe cũ thì đổ xăng rẻ, thường là xăng 87, còn xe mới mới được cho uống “rượu” cao cấp, đắt tiền hơn.

Kể từ giữa thập niên 1980, kỹ nghệ xe hơi không còn chế tạo đầu máy Carburetor nữa. Làm công việc pha chế hỗn hợp nhiên liệu, người ta dùng một Fuel Injector, một bộ phận phun xăng do não điện tử điều khiển để có thể đưa ra một hỗn hợp nhiên liệu với tỷ lệ hoàn toàn chính xác. Tuy nhiên, ngay cả với đầu máy Fuel Injector, chúng ta cũng phải dùng đúng loại xăng qui định, chứ không phải dùng tùy tiện theo ý thích.

II - Ai cần xăng Premium?

Trong hầu hết các loại xe lưu hành trên đường phố Bắc Mỹ hiện nay, xăng 87 được coi là phù hợp. Không nhất thiết phải dùng xăng cao cấp hơn, như Mid-grade và lại càng không cần phải dùng tới Premium. Công dụng chủ yếu của xăng Premium (chỉ số AKI từ 91 đổ lên) là chống gõ. Vì thế, câu trả lời ngắn gọn đối với thắc mắc về việc “Ai cần xăng Premium” là: Chỉ khi đầu máy có tiếng gõ. Nói một cách khác, chỉ dùng xăng Premium trong những trường hợp “Chẳng Ðặng Ðừng”, nếu không dùng thì xe gõ. Cụ thể trong những trường hợp sau:

1. Nếu khi tăng tốc mà xe có tiếng gõ như những viên bi trong loong thiếc va chạm vào nhau, hãy thử dùng một bậc xăng cao hơn trong lần đổ xăng sắp tới. Sau đó để ý xem là xe đã hết kêu hay chưa. Nếu tiếng kêu đã hết, thì cứ loại xăng đó mà dùng. Nếu chưa, lần đổ xăng sau đó lại nâng lên một bậc nữa. Nói chung, xe đã chạy nhiều dặm đường thường phải dùng xăng ở bậc cao, vì carbon đóng tầng khiến lòng xi lanh nóng, gây hiện tượng cháy nổ sớm, nên cần một bậc xăng cháy chậm với chỉ số AKI cao.

Tuy nhiên, không phải bất cứ xe nào có số dặm đường cao cũng đều đóng tầng cặn carbon. Như đã phân tích trong bài trước, tình trạng này thường xảy ra với những xe “chạy chạy dừng dừng” trong thành phố, hoặc những xe thường để máy nổ tại chỗ lâu giờ không lăn bánh...

2. Theo đòi hỏi của sách cẩm nang: Nếu sách đòi xăng với chỉ số AKI cao, thì cứ theo đó mà dùng. Nếu đi ngược lại chỉ thị đó, và dùng xăng với chỉ số AKI thấp hơn, hệ thống computer trong đầu máy sẽ phải can thiệp để làm chậm lại tiến trình cháy nổ để khỏi gây ra tiếng gõ.

Nếu hệ thống vi tính trong xe không can thiệp để ngăn gõ, lốc máy sẽ bị tổn hại. Tuy nhiên, sự tổn hại đó không xảy ra ngay với một bình xăng. Vì thế, nếu có phải cho cô con gi rượu hoặc cậu quí tử mượn xe đi hẹn hò, thì cũng không nhất thiết phải đi kiếm vòi hút xăng ra, nếu chẳng may các vị quí tử ấy sau khi dùng xe đã lịch sự đổ đầy cho bố một bình xăng... Regular 87. Cho dù bình thường bạn vẫn dùng xăng cao cấp. Cứ việc dùng xe, chỉ cần nhẹ nhàng và từ tốn hơn bình thường một chút cho đến lúc hết bình 87 đó. Cam đoan không thiệt hại gì cho đầu máy xe cả.

III - Loại xăng nào giữ cho máy sạch: Regular? Mid-grade? Hay Premium?

Chẳng có loại nào cả! Bởi vì 3 cái bậc xăng đó - Regular, Mid-grade, hay Premium - không liên quan gì tới vấn đề sạch bẩn. Ðể giúp cho lốc máy sạch sẽ, xăng cần phải có đủ lượng thuốc tẩy (detergent additives). Chính cái nồng độ thuốc tẩy trong xăng mới giúp bào mòn các cặn bẩn carbon trong lòng máy. Như có đề cập trước đây, nếu muốn một loại xăng với tỷ lệ thuốc tẩy khá cao, chúng ta có thể tìm mua nhiên liệu tại các trạm xăng thuộc nhóm Top Tier. Phạm Ðình không có ý quảng cáo cho một sản phẩm nào trên trang báo này. Xăng Top Tier chỉ là một từ ngữ chúng tôi gặp được trong tiến trình nghiên cứu mà thôi. Thực hư thế nào, quả thực khó có thể nói được sau vài ba lần đến đổ xăng. Mà nó phải là kết quả của 5, 7 năm kiên trì sử dụng một loại xăng nào đó. Có nhiều người cho rằng, các chất tẩy được thêm vào xăng, cho dù nhà quảng cáo có nói thánh nói tướng gì chăng nữa, cũng chẳng thấm vào đâu.

Tốt nhất là đến đổ xăng tại một trạm xăng có uy tín, để có thể yên tâm là nhiên liệu mình mua được không bị pha trộn thêm nước hoặc các chất ô nhiễm khác. Ðồng thời nên tránh mua xăng trong lúc xe bồn vào trạm để tiếp xăng. Vì đó là những lúc các chất cặn vốn lắng chìm trong lòng bể xăng nay được khoắng lên, và có thể theo vòi bơm đi vào trong bình xăng của chúng ta. Ðó là những biện pháp thực tế, nhằm bảo vệ và “tẩy trần” cho đầu máy của chiếc xe yêu quí.