Bài viết của đài BBC: Một cuốn sách vừa ra ở Anh nói về tiếu lâm chính trị thời Liên cũ như một hiện tượng xã hội đặc biệt.

Cộng sản là chế độ chính trị duy nhất tạo ra một dạng hài về chính nó.

Báo Anh The Sunday Times 01/06/2008 giới thiệu và đánh giá cao cuốn “Hammer & Tickle: A History of Communism Told Through Communist Jokes” của Ben Lewis.

Tạm dịch là “Cù bằng búa: Lịch sử chủ nghĩa cộng sản qua các truyện tiếu lâm”, tác phẩm nói về một yếu tố đã góp phần làm sụp đổ hệ thống cộng sản Đông Âu.

Bình luận của Christopher Hart nói Ben Lewis xác định rằng “tiếu lâm chính trị không chỉ làm dịu đi đau khổ của người dân sống dưới chế độ cộng sản kiểu Liên Xô trong nhiều thập niên kéo dài buồn bã, mà còn mô tả sự lố bịch, phi lý của chủ nghĩa cộng sản,”

“Chính các tiếu lâm cùng nhiều yếu tố khác đã góp phần kéo đổ chế độ cộng sản.”

Tổng cộng cuốn sách có 900 tiếu lâm và truyện ngụ ngôn thời cộng sản.

Đọc một số tiếu lâm
Cuốn sách được phát triển lên từ bài trên tạp chí chính trị Prospect ở Anh hồi 2006 và bộ phim cùng tên được chiếu tại liên hoan phim Tribecca ở New York tháng 05/2006. http://www.take2tango.com/MyFiles/image/News/02-2009/Tuan%203/TieuLam-02.jpgChương trình BBC4 “Storyville” tháng 10/2007 cũng giới thiệu phim này.

Ben Lewis ở một cảnh trong phim về tiếu lâm cộng sản.

Bản thân Ben Lewis cho rằng hệ thống cộng sản là loại hình chế độ chính trị duy nhất tạo ra một dạng hài về chính nó:

“Người ta thường cho rằng tiếu lâm là một hình thức phản kháng nhưng truyện cười còn để xả van an toàn cho chế độ và các lãnh đạo cũng kể tiếu lâm.”

Ông cho hay chính Stalin từng kể các tiếu lâm về Liên Xô.

Lãnh đạo Phương Tây như cố tổng thống Mỹ Ronald Reagan rất thích tiếu lâm cộng sản.

Ông ý thức được rằng đó không chỉ là những câu chuyện gây cười mà còn phản ánh tâm thế con người phía bên đối địch.

Theo cuốn sách, khi Liên Xô bắt đầu mở cửa, TBT Michail Gorbachov từng chia sẻ với Tổng thống Reagan các truyện tiếu lâm chính trị trong các dịp gặp gỡ.

Tìm lại nhân chứng
Để thực hiện tác phẩm, Ben Lewis đã đi đến nhiều vùng của Nga và Đông Âu ngày nay nhằm tìm lại chính những nghệ sĩ hài, những nhân chứng lịch sử.

Ông phỏng vấn được cả một nghệ sĩ vẽ tranh biếm hoạ năm đã 107 tuổi, sống trong một căn nhà tại Moscow.

Nghệ sĩ này đã từng được giao viết tiếu lâm đả phá Trotstky để làm Stalin vui lòng.

Ông cũng sang Ba Lan để hỏi chuyện cựu tổng thống thời dân chủ Lech Walesa, người từng là nhà hoạt động nghiệp đoàn tự do dưới thời cộng sản.

Tuy thế, cuốn sách bị phê rằng thiếu đi những phần về Cuba, Trung Quốc.

Theo Christopher Hart, tính đa dạng khiến các tiếu lâm chính trị cộng sản trở nên thú vị đến từ sự giao thoa quốc tế-lịch sử của chúng.

Nhiều tiếu lâm và ngụ ngôn về Liên Xô trong các xã hội Đông Âu có nguồn gốc từ tiếng cười nhạo báng chế độ Nga Hoàng trước đó.

Một trong những chuyện đáng nhớ có nội dung như sau:

"Một người chết phải xuống âm phủ mới thấy có hai địa ngục: tư bản và cộng sản. Ở địa ngục tư bản có đầy quỷ sứ hành hình tội nhân trong vạc dầu, dùng kìm búa tra tấn. Ông ta vội chạy sang địa ngục cộng sản thì chỉ thấy một hàng người rồng rắn. Xếp hàng mãi mới vào đến cửa thì thấy một ông già hình như là Karl Marx.

"Ông có thể cho biết địa ngục cộng sản có gì khác?".

Marx nói: "Cũng thế thôi, cũng toàn quỷ sứ luộc ông trong vạc dầu, rồi dùng dao kéo cắt da xẻ thịt ông."

Người đàn ông nọ ngạc nhiên: "Vậy tại sao lại phải xếp hàng dài thế?"

Marx buồn bã:  "Nhiều khi chúng tôi thiếu cả dao và cả dầu, thậm chí không có cả nước nóng..."

Cuốn "Hammer & Tickle: A History of Communism Told Through Communist Jokes", 340 trang được nhà xuất bản Weidenfeld bán ở Anh với giá 14.99 bảng.