Trướcc khi đọc Bệnh Tương tư xin đọc mấy câu thơ sau đây:
“ Tương tư không biết cái làm sao?
Muốn vẽ đ ược chơi chẳng vẽ nào.
Khi đứng khi ngồi khi nói chuyện
Khi say khi tỉnh, lúc chiêm bao”

 12-02-2009

Nhân dịp xuân về mở sách đọc chuyện cổ chơi nhân thấy có đề cập chuyện Tương Tư này cũng lạ , không nơi có nên chép ra để bà con xem cho vui , ca dao có câu :

Nắng mưa là chuyện của trời,
Tương tư là chuyện của người yêu nhau.

Tương tư trong truyện Phan Trần , trong Bích Câu Kỳ Ngộ cũng là chuyện có những tình tiết hay hấp dẫn nhưng tương tư trong truyện Song Tinh Bất Dạ mới được xem như điễn hình trong văn học cổ điễn nước ta.

Song Tinh là tên của một người học trò quê ở Thục Xuyên , có hiệu Bất Dạ, con nuôi của quan Ngự Sử Giám Hồ hiệu là Giang Chương từ lâu ở với mẹ ruột, đến khi khôn lớn xin mẹ, trước là đi chu du thăm thú nhân tiện học hỏi thêm , mẹ chàng thư sinh gởi về nhà cha nuôi ở đất Chiết Tây Chàng được cha nuôi giúp đỡ ăn học. Nơi đây Song Tinh cảm tài và yêu Nhụy Châu, con gái của quan Ngự Sử . Hai bên bộc lộ tình ý nhưng không dám nói ra vì ngại trái với đạo lý. Tình tình yêu quá nặng, Song Tinh mang bịnh tương tư , Giang Giám Hồ phải hứa gả Nhụy Châu cho, từ đó chàng mới thuyên giảm bịnh tình .

Sau khi lành bệnh Song Tinh lên đường ứng thí, đậu trạng nguyên , Quan Phò Mã Dồ Công đề nghị gả con gái của ông cho , nhưng Song Tinh từ chối viện cớ mình đã có nơi đính ước. Đỗ phò mã giận lắm , nhân có giặc ở biên cương hắn tâu vua cho Song Tinh đi dẹp giặc Phiên. Nơi đây chàng trổ tài ứng phó đem nhân nghĩa , lễ vua tôi quân thần ra bàn giải nên được Phiên vương kính tài , thần phục.

Ở nhà, Hách Nhược Sinh, công tử con của Hách Nguyên Nhung nghe đồn sắc dẹp nghiêng nước nghiêng thành của Nhụy Châu nhờ ngưới mai mối cầu thân nhưng bị quan Ngự Sử cự tuyệt việc cầu hôn , Hách Nhược Sinh để tâm thù oán. Nhân có lệnh vua tuyển cung phi vào đầu tiết xuân thiên , Nhược Sinh giới thiệu với Giám quan phủ Thiệu Hưng là Diêu Doãn tuyển Nhuỵ Châu tiến cung.Trước khi lên đường về kinh đô, Nhuỵ Châu căn dặn mọi điều với cha mẹ và tha thiết thưa với ông bà Ngự Sử nhận một a hoàn tên là Thể Vân làm con nuôi và Thể Vân sẽ thay Nhụy Châu phụng dưỡng cha mẹ già , và làm vợ cho chồng chưa cưới của mình , trên đường đi Nhụy châu gieo mình xuống sông tự vẫn nhưng được hai gia nhân của Song Tinh cứu thoát và đưa về nhà ở với Song bà.

Dẹp giặc xong trở về, Song Tinh mới biết Nhuỵ Châu đã chết nên buồn bã. Khi trở về quê nhà , chàng trải qua biết bao nhiêu thăng trầm trắc trở cuối cùng chàng gặp Nhuỵ Châu và Thể Vân ở đây, vợ chồng lại đoàn tụ vui vầy trên dưới đề huề

Nguyễn Hữu Hào tác giả truyện Song Tinh thuộc gia đình võ tướng, cha ông là Chiêu Vũ Hầu Nguyễn Hữu Dật (1604-1681), anh, Lê Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, người khai sinh đất Saigòn hiện nay , Nguyễn Hữu Hào lúc nhỏ từng theo cha trong quân ngũ, lập được nhiều công. Năm Kỷ Tỵ (1689) dưới triều Chúa Nguyễn Phúc Trăn, ông được bổ Cai Cơ. Năm Canh Ngọ (1690) vì bị gièm pha làm lỡ việc quân Khi ông được cử đánh Chân Lạp, ông muốn thu phục họ bằng cảm tình nên không tiến công mà rút quân về, Chúa cho ông không làm tròn nhiệm vụ nên ông bị truất.

Dưới triều Chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1724), ông được phục chức Cơ Cai rồi lần lên chức Chưởng Cơ.

Năm Giáp Thân (1704) ông được bổ Trấn Thủ Quảng Bình , ông sáng tác truyện "Song Tinh Bất Dạ" bằng chữ Nôm trong thời gian này .

Năm Quý Tỵ (1713) ông mất, được tặng Đôn Hậu công thần, Thụy Nhu Tử.

Có thể nói "Song Tinh Bất Dạ" là truyện diễn ca bác học đầu tiên của nước ta được xếp vào loại tác phẩm độc đáo về truyện thơ gồm có 2306 câu thơ lục bát

Song Tinh Bất Dạ ra đời cách đây 300 năm , nó có trước Truyện Kiều 100 năm và Lục Vân Tiên 150 năm Các tác phẫm về sau này đều bị ảnh hưởng ít nhiều về bố cục cũng như cách hành văn của tác phẫm Song Tinh Bất Dạ

Những tình tiết trong các truyên thơ cổ điễn nước ta na ná giống nhau : gặp gở , yêu đương , nhớ nhung , xa cách rồi tái hợp , cái thiện luôn luôn thắng cái ác...các giáo điều của Nho giáo và Phật giáo là nền tảng của xã hội

Có 3 % nhân vật chính trong 100 truyện thuộc loại văn học cổ điễn nước ta bị bệnh tương tư thuộc loại trầm kha khó chửa trị , nếu không gặp được người yêu e là vong mạng như Tú Uyên trong Bích Câu Kỳ Ngộ , Phan sinh trong truyện Phan Trần và điễn hình nhất là Bất Dạ trong truyện này

Một cú sốc trước sắc đẹp của Nhụy Châu , Bất Dạ đã ngây ngất chới với khi người đẹp lên tiếng chào

Tới gần tác tiếp nghiêng mình
Chào ràng " Muôn phước mừng anh bội mừng "

Cái sắc đẹp và tài nữ công gia chánh của Nhụy Châu được Nguyễn Hửu Hào mô tả bằng một loạt điễn tích

Dày dày da ngọc tuyết ken
Mày nga khói đượm , tóc tiên mây lồng
Gót sen đua nở bạch hồng
Sáng ngời mắt phượng tình bông má đào
Rõ ràng ánh nguyệt chói sao
Mỉa đường Tần nữ , kém nào Hạ Cơ

Phương phi từ tuổi trâm cài
Trổi nghề thêu dệt , trổi tài phú thơ

Y phục và trang sức của nàng như trong một cuộc thi hoa hậu thế kỷ 21

Nàng đi bước ngọc đầu lê
Áo hừng màu thắm , quần lè thức xanh
Xạ hương duồng gió đưa thanh
Rung tay hoàn bội , rỡ mình trân châu

Và cuộc hội ngộ đã để lại một ấn tượng khó quên giữa hai người

Nỗi riêng hai dạ bỗng in một lòng

Hoặc : Tương tư từ kết hai lòng
Kẻ chờ cá dảy , người trông chim truyền

Hay :
Nhện xây sa trướng , loan sầu lánh gương

Bất Dạ ngày mong đêm nhớ , học hành trở nên biếng nhác , thân xác ngày càng bạc nhược , tâm tư ủ đột , chàng bắt đầu rơi vào tình trạng của một người mắc bệnh tương tư

Tưởng thôi nỗi trận tương tư
Giấc mai phảng phất , hồn trưa mơ màng
Bên màn ngọc ỷ ghế nương
Mỉa dường nữa tỉnh , mỉa dường nữa say

Rồi đến một lúc Bất Dạ rơi vào tình trang hôn mê

A hoàn vào chốn Hoa đình
Thấy Sinh bất tỉnh như hình thượng phong

Mẹ của Nhụy Châu thấy bệnh tình của Bất Dạ càng ngày càng trở nên trầm trọng , bà càng thêm lo lắng , thuốc thang nhưng..

Phu nhân từ thấy bệnh tình
Ngày hằng thêm nặng , tâm tình chẳng an
Dứng ngồi luống những bàn hoàn
Kim tiền đã xủ , linh dan lại cầu

Những dè quỉ mị làm âu

Nào hay là nỗi , con sầu vì con
Mấy tài quốc thủ danh đồn
Vượt bờ tìm hỏi bôn chôn rước ngừa

Và thật sư bệnh Tương Tư chỉ điều trị được khi giải toả ức chế của bệnh nhận mà thôi nghĩa là khi mà bệnh nhân được gặp mặt người yêu như Mị nương găp Trương Chi , như Tú Uyên gặp Giáng Kiều như Phan sinh gặp Diệu Thường , cuối cùng Giám Hồ Ngự Sử phải bằng lòng cho Nhụy Châu gặp Song Tinh , mơ màng trong hôn mê , vẵng bên tai tiếng nói dịu dàng của người yêu như từ một cỏi xa vọng lai đã dánh thức , đã làm hồi sinh mạch sống Song Tinh , chàng đã tỉnh dậy , thoát cơn mê nhờ vào chiếc đủa thần kỳ diệu của tình yêu

Mạch sầu phủi hết nỗi sầu lâng lâng
Thanh vân nhẹ gót vui mừng
Lặng xem khí sắc lại hừng hơn xưa

Còn trong truyện Phan Trần thì tác giả đưa ra một câu hỏi để tìm ra câu trả lời mà trong câu kết không thấy dáng dấp của y học mà mà cũng chỉ là một câu hỏi vu vơ

Bệnh Tương tư là bệnh gì ? cái bệnh mà

Hơi men chưa nhắp đã say
Như xông mùi nhớ như gây giọng tình

Để rồi :

Vui xuân chung cả một trời
Sầu xuân riêng nặng một người tương tư

Mal d'amour hay love sick không diễn tả hết cái bệnh tương tư trong văn hóa Việt Nam và Đông phương , tương tư được hiểu như là một stress ở vào giai đoạn thứ ba , đó là một sự tưởng nhớ quay quắc , ray rức bồn chồn , một tâm trạng lo lắng không yên , một loại tình yêu đơn phương , một nổi đam mê kéo dài vô vọng bồng bềnh trong tâm tưởng tất cả đẩy dần người bệnh vào một tình trạng suy nhược thể chất , rồi loạn các chức năng tâm sinh lý làm cho thân thể xác xơ gầy còm , mòn mõi , tiều tụy

Về phương diện khoa học thì đó một sự xáo trộn mãnh liệt các kích thích tố , làm hệ thống miễn dịch suy giảm , làm mất cân bằng hệ thống thần kinh giao cảm và đối giao cảm

Nó không phải là một bệnh có nguyên nhân tâm thần kinh di truyền , nó cũng không phải là một bệnh thực thể mà nguyên nhân vốn chỉ vì một sự trắc trở xa vắng , một nhớ nhung vời vợi ,một nỗi ray rức khổ đau luôn luôn hiện diện ngày cũng như đêm trong đời sống của bệnh nhân

Thuốc men, điều dưởng hay tâm lý liệu pháp đều là vô ích không thể điều trị khỏi được chỉ trừ khi bệnh nhân được nhìn thấy bóng dáng , được gặp mặt người yêu và nhất là được nghe những lời an ủi chính từ miệng người ấy nói ra mà thôi.

Tương tư là một bệnh của một sự lãng mạng mà hình như chĩ xảy ra trong nền văn hóa phương đông , trong những tình sử có một không hai , cho những người mà bản chất của là nghệ sĩ mới dễ mắc bệnh tương tư.

Tương tư là bệnh gì nhĩ có làm băng khoăng , ray rức vì một kỳ niệm mơ hồ nào đó cho những ngày đầu xuân.