Giai đoạn '‘hậu phong tỏa’’: Tìm lối thoát khỏi thảm hoạ
Khu Times Square, trung tâm New York City, hoang vắng vì Covid-19. Ảnh chụp ngày 20/03/2020. © REUTERS - MIKE SEGAR@
Nước Pháp phong toả, với mục tiêu hãm đại dịch, đã gần 2 tuần; đỉnh dịch vẫn ở phía trước.
Trang nhất các nhật báo ra thứ Sáu tuần cuối tháng 3/2020 này nhất loạt nói về những hậu quả trực tiếp của dịch: bệnh viện báo động vì quá tải (Le Monde), thảm kịch với người cao tuổi trong các nhà dưỡng lão (Le Figaro), tang lễ trong thời kỳ phong toả (La Croix)…
Libération và Les Echos chú ý trước hết đến hệ quả nghiêm trọng với kinh tế.
Trước hết xin giới thiệu một bài nhận định đáng chú ý trên Le Monde, cho thấy bệnh Covid-19 làm toàn cầu chao đảo trong bối cảnh nước Mỹ rút lui khỏi vị trí lãnh đạo thế giới, Trung Quốc lấn tới.
Nhà báo Alain Frachon, trong bài bình luận mang tựa đề ‘‘Vấn đề địa chính trị của dịch Covid-19’’, nhận xét: ''cuộc chiến chống Covid-19 phản ánh bản đồ địa chính trị của thế giới hiện tại, với việc Trung Quốc đang không ngừng trở nên mạnh hơn, Hoa Kỳ tiếp tục co cụm lại.
Giữa hai đại cường hàng đầu thế giới, vốn đã trong tình trạng chiến tranh kinh tế, sự xuất hiện của virus corona là một chủ đề xung đột bổ sung…’’.
Có thể thấy, sở dĩ đại dịch lan rộng khắp thế giới trước hết bởi vì cả hai đại cường ‘‘đều đã bỏ lỡ thời gian’’.
Về phía Bắc Kinh, đó là việc làm ngơ trong thời gian đầu dịch, khi những ca đầu tiên xuất hiện, về phía Hoa Kỳ, là do lãnh đạo Mỹ không hiểu điều gì đang xảy ra.
Trung Quốc là nạn nhân trước hết của một hệ thống chính trị độc đoán, đã bịt miệng những người đưa ra những thông tin thực sự về dịch bệnh, mà chính quyền coi là bất lợi.
Và một khi dịch bệnh tại Hoa lục tạm lui, Bắc Kinh vừa ‘‘cố sức tuyên truyền để tất cả quên đi trách nhiệm hàng đầu của chế độ cộng sản Trung Quốc trong thảm kịch đang diễn ra trên quy mô toàn cầu’’, vừa tỏ ra hăng hái ‘‘có mặt khắp nơi trên mặt trận chống dịch, phân phối các bài học và thuốc men, lấp đầy vào khoảng trống mà nước Mỹ để lại, một nước Mỹ mà chính tổng thống Trump đã hạ thấp tầm cỡ’’.
Nhà báo Le Monde nhấn mạnh : '‘Đây là lần đầu tiên trong một cuộc khủng hoảng quy mô toàn cầu, mà Hoa Kỳ dường như không còn đóng vai trò lãnh đạo nào’’.
Trong giai đoạn tiếp theo, lợi dụng sự rút lui của Hoa Kỳ, trong cuộc chiến chống Covid-19, Bắc Kinh - có người trong tất cả các cơ quan chuyên môn của Liên Hiệp Quốc - liên tục khẳng định là một ‘‘quốc gia thiết yếu với thế giới’’, như lời lẽ mà cựu ngoại trưởng Madelaine Albright đã từng dùng để nói về Hoa Kỳ trước đây.
Điều nghịch lý là, đúng vào lúc mà phần trách nhiệm của Bắc Kinh trong việc để xảy ra đại dịch toàn cầu là ‘‘không hề nhỏ’’, Trung Quốc đã vươn bật lên tỏ ra như một đại cường có trách nhiệm.
Trump chỉ thừa nhận đại dịch, khi Covid-19 ập vào nước Mỹ
Vai trò nổi bật, vị thế lấn át của Trung Quốc trên trường quốc tế tương phản hoàn toàn với sự vắng mặt của nước Mỹ, khác hẳn với thời kỳ dịch bệnh Ebola, với vai trò tích cực của chính quyền Obama.
Nhìn vào cách hành xử của tổng thống Mỹ có thể thấy rõ những hệ quả khủng khiếp, khi ‘‘một chính trị gia dân tuý lên nắm quyền’’.
Tổng thống Donald Trump, ''người hùng của các thành phần dân tuý châu Âu’’, trong một thời gian dài, đã không muốn tin vào sức tàn phá kinh hoàng của loài virus này.
Fox News, kênh truyền thông chuyên chuyển tải các thông điệp của tổng thống Trump, khẳng định: nguy cơ Covid-19 chỉ là ‘‘câu chuyện bịa đặt của các chính trị gia đảng Dân Chủ’’.
Khi dịch bệnh ập vào nước Mỹ, khi chứng khoán Hoa Kỳ - chỉ số tối cao đo lường hiệu quả chính sách kinh tế của tổng thống - Trump sụp đổ, ông Trump ‘‘quay lại với thủ đoạn dùng dê tế thần quen thuộc’’, khi lớn tiếng gọi virus gây bệnh Covid-19 là ‘‘virus Trung Quốc’’, '‘một diễn đạt đầy kỳ thị chủng tộc’’.
Trong lúc tổng thống đánh võ mồm với chính quyền Bắc Kinh, và tiếp tục đưa ra những lời tiên tri về thời hạn dịch bệnh chấm dứt, thì tại Hoa Kỳ, chính những người lãnh đạo địa phương, các thị trưởng, thống đốc tiểu bang đã lao vào cuộc chiến chống dịch.
Nhà báo Le Monde khép lại bài bình luận với nhận xét, cho đến nay, bất chấp bệnh dịch lan tràn và trầm trọng hơn, Hoa Kỳ vẫn không hề có một nỗ lực nhỏ nào để đóng góp vào việc cuộc chiến phối hợp chống dịch trong các định chế quốc tế đa phương, mà Washington đã từ từ rút ra trước đó.
Washington cũng không đóng gì vào việc huy động khối G7 để tổ chức một cuộc chấn hưng kinh tế toàn cầu. Phê phán nước Mỹ, nhà báo Le Monde cũng chỉ ra sự phụ thuộc của châu Âu vào Trung Quốc, phụ thuộc nặng nề về nhiều mặt hàng y tế thiết yếu, bị đặt trong thế bị động, muốn há miệng, nhưng bị mắc quai.
Dịch bệnh toàn cầu, cần phối hợp toàn cầu để đáp trả
Sự vắng mặt của nước Mỹ, của các định chế quốc tế khiến Covid-19 trở thành đại dịch kinh hoàng, vượt quá tầm mức nguy hiểm xét về mặt sinh học của bản thân con virus.
Nhận thức ngày càng được nhiều người chia sẻ. Nhật báo kinh tế Pháp Les Echos trong bài phân tích của nhà báo Eric Boucher, mang tựa đề '‘Đừng nghe lời những kẻ dân tộc chủ nghĩa, toàn cầu hoá là một câu trả lời đúng’’, kêu gọi công chúng đừng mù quáng lên án ‘’toàn cầu hoá’’, cụm từ mà trong những ngày gần đây ‘‘bị gán cho mọi điều xấu xa trên đời’’.
Theo nhà báo Eric Boucher, ‘'chỉ có toàn cầu hoá mới có thể mang lại một phản ứng có phối hợp ở quy mô quốc tế’’ trước loại khủng hoảng kiểu này.
Đọc thêm : Đại dịch covid-19: Cơ hội hiếm có để xét lại tiến trình toàn cầu hoá hiện nay
Vấn đề là toàn cầu hoá thế nào, phối hợp ra sao? Theo Eric Boucher, trước hết là vai trò của Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) cần được tăng cường để ngăn chặn hiệu quả dịch bệnh. WHO đã có nhiều bước tiến sau kinh nghiệm của 6 cuộc khủng hoảng y tế lớn (SARS, MERS, EBOLA….).
WHO đã trở nên có khả năng phản ứng nhanh hơn. Vấn đề hiện nay là định chế này không có đủ ‘'quyền lực và phương tiện’’ để đưa ra các lộ trình phản ứng trước các khủng hoảng y tế.
Cụ thể là WHO đã không có khả năng buộc Bắc Kinh phải thừa nhận và ngăn chặn dịch sớm hơn. Theo một nghiên cứu công bố trên medRxiv, nếu Trung Quốc có biện pháp ngăn dịch trước 3 tuần, sẽ giảm đến 95% nguy cơ dịch lan rộng, giảm 85%, nếu làm sớm 2 tuần, giảm 66%, nếu sớm một tuần.
Les Echos nhấn mạnh là cần coi ''y tế là tài sản chung của nhân loại', và nhân loại phải hợp sức đối phó với các khủng hoảng tương tự trong tương lai, với các dịch bệnh có thể còn nguy hiểm hơn gấp bội.
Theo nhà báo Eric Boucher, tại từng quốc gia, ví như tại Pháp, khi dịch bệnh bùng phát, chính quyền bị lên án đã không huy động đủ dự trữ các phương tiện y tế cần thiết, như khẩu trang, máy trợ thở…
Nhiều người đòi hỏi mỗi quốc gia phải dự trữ trên quy mô lớn các trang thiết bị, có thể đến mươi năm mới đem ra sử dụng một lần.
Nhà báo Eric Boucher lưu ý là đòi hỏi mỗi quốc gia phải tự bảo đảm đủ số các mặt hàng như vậy, để chuẩn bị đưa ra dùng vào một ngày nào đó chưa biết, là điều phi lý.
Vấn đề chủ yếu hiện nay là tổ chức việc quản lý chung các trang thiết bị thiết yếu, và khi cần đưa ra sử dụng cho những nơi có nhu cầu nhất.
Và ''chính nhờ toàn cầu hoá mà nhân loại hiện nay mới có thể hướng đến việc tổ chức các dây chuyền sản xuất, dự trữ và phân phối các thiết bị cấp cứu, đặc biệt cho những nước nghèo''.
Việc mỗi quốc gia thân ai nấy lo khiến các chi phí trở nên hết sức tốn kém.
Nói tóm lại, dịch Covid-19 kêu gọi sự trở lại của ‘‘vai trò Nhà nước ở một quy mô chưa từng có'’, không phải ở tầm quốc gia, ‘‘bởi không quốc gia nào một mình có thể đảm nhiệm được’'.
Khí hậu, y tế, khoa học, một số ngành công nghiệp sống còn, và bản thân nền kinh tế vĩ mô cũng cần được ‘‘toàn cầu hoá’’, như vậy nhân loại mới có thể đủ sức đối mặt với đại dịch các loại không thể tránh khỏi sắp đến.
Mỗi tháng phong tỏa, kinh tế Pháp mất 3% GDP
Ảnh hưởng nặng nề của Covid đến nền kinh tế là chủ đề lớn của Les Echos.
Theo Viện Thống kê và Kinh tế Pháp INSEE, nếu thiệt hại của một tháng phong toả, để hãm dịch, không được bù lại trong các tháng tiếp theo, thì tổn thất với nền kinh tế sẽ là 3% GDP.
Ảnh hưởng nặng nề nhất là trong lĩnh vực xây dựng, với khoảng 90% hoạt động bị đình chỉ. Các ngành công nghiệp nhìn chung chỉ vận hành khoảng một nửa công suất.
Tình hình rất khác biệt, theo từng lĩnh vực. Công nghiệp thực phẩm ít bị thiệt hại nhất, ngược lại ngành xe hơi đình trệ.
Du lịch, vận tải, khách sạn - nhà hàng hoàn toàn ngưng hoạt động, trong lúc ngành công nghệ viễn thông, và bảo hiểm vẫn tiếp tục hoạt động bình thường.
Về thương mại, nhìn chung, mất khoảng 1/3 doanh số.
Theo INSEE, tổng số tiêu thụ hàng hoá sụt giảm 35% so với mức trung bình. Tuy nhiên, các dịch vụ không mang tính thương mại, như giáo dục, y tế chỉ giảm tương đối ít (14%) trong tuần lễ phong toả đầu tiên.
Giáo viên vẫn duy trì các hoạt động giảng dạy trực tuyến. Các chi phí cho các dịch vụ viễn thông, điện, thực phẩm, dược phẩm lại có chiều hướng tăng lên trong thời gian phong toả.
Điều đặc biệt đáng lo ngại là tinh thần của giới chủ. Chỉ số tin tưởng vào kinh doanh giảm 10 điểm, trên tổng số 95, mức giảm mạnh nhất kể từ năm 1980, có nghĩa là năm ra đời của chỉ số này.
Theo INSEE, cần chú ý là số liệu nói trên được đưa ra trước tuần lễ phong toả. Thông điệp ngầm gửi đến chính phủ, qua kết quả nghiên cứu nói trên, là cần giới hạn thời gian phong toả, như nhận định của kinh tế gia trưởng của Ostrum Asset Management, ông Philippe Waechter.
Giai đoạn '‘hậu phong tỏa’’: Tìm lối thoát khỏi thảm hoạ
Vấn đề cấp bách với chính phủ hiện nay là ''hoạch định một chính sách ra khỏi khủng hoảng y tế, để tránh cho khủng hoảng y tế biến thành khủng hoảng kinh tế''.
Theo giải Nobel về kinh tế Paul Romer, vấn đề mấu chốt để giúp thoát khỏi cuộc đại khủng hoảng nhãn tiền này là cần phải tiến hành trắc nghiệm trên phạm vi rất rộng (mỗi người hai tuần một lần), và giảm số lượng người phải cách ly xuống con số 10% dân cư.
Xét riêng về mặt hiệu quả y tế, hiệu quả của chống dịch, dù chi phí bỏ ra cho xét nghiệm sẽ rất lớn, nhưng lợi ích của việc này cũng rất lớn, tương đương với kịch bản 50% dân cư bị cách ly, nhưng không có xét nghiệm.
Sự khác biệt chủ yếu là một nền kinh tế có thể tồn tại được với 10% cư dân bị phong toả, nhưng không thể, khi 50% dân cư bị phong toả.
Trong khi đó, ’'Duy trì nền kinh tế trong thời gian phong tỏa’' là hồ sơ chính của báo Le Figaro hôm nay.
Nhật báo này đưa độc giả đến với các nỗ lực trong hậu trường của bộ trưởng Kinh Tế Bruno Lemaire.
Ngày 24/03, bộ trưởng Kinh Tế Pháp đã nói công khai là tình hình khủng hoảng hiện nay ‘'giống với cuộc Đại suy thoái kinh tế thế giới, khởi đầu năm 1929''. Từ đó đến nay, ông liên tục nhắc lại nhận định này.
‘‘Đại hồng thủy’’: Trận mưa tiền và vô số đảo lộn khác
Bài xã luận ‘’Đại hồng thủy’’ của Libération mô tả tình thế tiến thoái lưỡng nan của các quốc gia hiện nay.
Nhật báo Pháp ghi nhận việc các ngân hàng trung ương ồ ạt đổ hàng trăm, hàng nghìn tỉ đô la vào nền kinh tế, hòng đẩy lùi nguy cơ suy thoái.
Việc các tín điều cố hữu của giới kinh tế gia bảo thủ bị phá bỏ có thể mang lại kết quả cứu nguy trước mắt, nhưng về nhìn xa hơn thì sao, ai sẽ là người phải gánh vác các khoản nợ khổng lồ, sẽ được đáo hạn ? '‘Những con kiến làm việc cần cù'' hay ''bầy ve nhởn nhơ'’.
Sau đại khủng hoảng Covid-19, và ''đại hồng thủy'' mưa tiền, tình hình sẽ ra sao?
Cuộc khủng hoảng do đại dịch Covid-19, từ Trung Quốc tràn ra thế giới, không biết sẽ đi đến đâu, nhưng trước mắt đang gây ra vô vàn thay đổi lớn.
Trong khi nhiều quốc gia Đông Á được ca ngợi là chống dịch thành công, nhưng Libération cũng lưu ý Nhật Bản đang sẵn sàng đối phó với khả năng dịch bùng phát.
Có một thay đổi lớn tại rất nhiều quốc gia : phong toả buộc rất đông người phải làm việc tại nhà.
Tình hình sẽ rất khác so với cách nay 10 năm, giờ đây làm việc tại nhà là chuyện khả thi với hàng trăm triệu người, bởi các điều kiện cơ sở hạ tầng viễn thông, tin học cho phép.
Theo chuyên gia về công nghệ số Andrew McAfee, lối sống này sẽ có những hệ luỵ rất lớn, và đây rất có thể là một bước ngoặt cho sự lên ngôi của lối làm việc tại nhà, sống xa các vùng trung tâm.
