Chuyển ngữ: HT.Thích Trí Chơn
Trích từ cuốn sách: "Compassion: The Basis For Human Happiness"
(Bài đăng nhiều kỳ)
Tôi nghĩ mọi người ai cũng đề cao cái "Tôi" của mình. Chúng ta không thể giải thích tại sao, nhưng sự thực nó là như vậy. Từ đó, con người muốn có hạnh phúc và không thích khổ đau. Đây là điều hợp lý bởi lẽ các bạn có quyền mưu tìm để thành đạt có được hạnh phúc càng nhiều càng tốt, và quý vị cũng có quyền lẫn tránh khổ đau.
Toàn thể lịch sử loài người đã phát triển trên căn bản của ý tưởng này. Thực vậy, theo quan điểm Phật giáo, nó không chỉ giới hạn trong thế giới con người mà ngay cả loài côn trùng bé nhỏ nhất, tất cả đều cố gắng mong có được hạnh phúc và lánh xa khổ đau.
Tuy nhiên, có vài sự khác biệt lớn lao giữa con người và loài vật, nhất là về trí thông minh của con người. Về phương diện hiểu biết, chúng ta đã tiến bộ rất nhiều và có khả năng vượt bực. Các bạn có thể nghĩ tưởng đến tương lai, và trí nhớ lùi lại nhiều năm trong quá khứ. Hơn nữa, chúng ta có khả năng truyền khẩu hoặc ghi chép các biến cố đã xảy ra trong nhiều thế kỷ xa xưa. Hiện tại, nhờ khoa học tiến bộ, quý vị cũng có thể khảo sát các sự kiện xảy ra hàng triệu năm về trước.
Sự thông minh đã giúp con người khôn lanh, xảo quyệt cùng lúc khiến chúng ta đâm ra nghi ngờ và dẫn đến sự sợ hãi. Tôi nghĩ ý tưởng lo sợ được phát triển nơi con người nhiều hơn ở loài vật. Thêm nữa, nhiều cuộc khủng hoảng đã xảy ra trong gia đình con người, và ngay chính trong gia đình của quý vị, chưa kể đến những cuộc khủng hoảng trong các cộng đồng, hay giữa nhiều quốc gia cũng như giữa những cá nhân - tất cả những cuộc khủng hoảng và xung đột do bất đồng ý kiến hay quan điểm đều bắt nguồn tự sự thông minh của con người.
Cho nên, thực là điều bất hạnh, trí thông minh đôi lúc đã tạo ra tình trạng hoàn toàn không có hạnh phúc. Trong ý nghĩa này, nó trở thành nguồn gốc gây nên nỗi khổ đau cho con người. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng cùng lúc, sự thông minh cũng là khí cụ giúp chúng ta có thể khống chế vượt qua những cuộc khúng hoảng và vấn đề khó khăn của con người.
Từ quan điểm này tôi nhận thấy tất cả chủng loại của loài vật đang sống trên quả đất hiện nay, con người là loại động vật đã gây nên nhiều sự khó khăn và rắc rối nhất. Thực đúng như vậy. Tôi nghĩ rằng nếu loài người không xuất hiện trên quả địa cầu thì  hành tinh này có thể sẽ được an bình hơn.  Và chắc chắn hàng triệu loài cá, gà vịt và nhiều con vật bé nhỏ khác cũng sung sướng được hưởng cuộc sống an lành và hạnh phúc.
Cho nên điều quan trọng là trí thông minh của con người cần được sử dụng theo đường hướng xây dựng. Đó là bí quyết để thành công. Nếu biết dùng đúng đắn khả năng của chúng ta thì con người không những chỉ tránh bớt được sự gây tai hại, khổ đau cho nhau cũng như hủy diệt quả địa cầu mà còn mang lại hạnh phúc cho chính những cá nhân quý vị. Điều đó hoàn toàn nằm trong tay các bạn.
Việc dùng sự thông minh đúng đắn hay sai lầm phá hoại hoặc xây dựng đều do nơi quý vị. Không ai có thể hành động thay chúng ta. Làm sao các bạn biết dùng khả năng của mình cho có lợi ích ? Trước tiên, chúng ta cần nhận thức rõ bản tính của con người và nếu quyết tâm, chúng ta có thể chuyển hóa nội tâm con người.
Trên căn bản này, tôi sẽ trình bày bằng cách nào, con người như một cá nhân có thể tìm thấy hạnh phúc, bởi lẽ tôi tin rằng cá nhân là chìa khóa để giải quyết mọi vấn đề. Nhằm cải thiện bất cứ cộng đồng nào, trước hết cần phải cải đổi cá nhân. Nếu cá nhân trở nên con người đạo đức, hiền lành, có tình thương, tức khắc sẽ mang lại sự an lạc cho gia đình và mọi người xung quanh. Khi cha mẹ dùng lời nói dịu dàng, thân yêu với tấm lòng bao dung dạy dỗ con cái sẽ tạo không khí hòa hợp an vui trong gia đình.
Hoàn cảnh xung quanh các bạn có thể không thân thiện và ngay cả trở nên thù nghịch, nhưng nếu làm chủ được ý tưởng của mình thì ngoại cảnh không thể gây xáo trộn đến nội tâm an lạc của quý vị. Trái lại, khi tâm chúng ta nghĩ chuyện ác, thì dù cuộc sống có đầy đủ vật chất tiện nghi với nhiều bạn thân, các bạn vẫn không có hạnh phúc.
Cho nên, đời sống tinh thần quan trọng hơn vật chất bên ngoài. LÒNG TỪ BI: NỀN TẢNG CỦA HẠNH PHÚC CON NGƯỜI (1)Hơn nữa, tôi nhận thấy rằng nhiều người hình như lưu ý đến sinh hoạt ngoại cảnh và không mấy chú trọng đến việc tu tập ở nội tâm. Tôi mong rằng chúng ta nên đặc biệt chú ý đến đời sống tâm linh. Có nhiều đức tính cần thiết cho sự an lạc tinh thần và tôi tin rằng một trong những đức tính quan trọng nhất là lòng từ bi và tình thương con người.
Bây giờ tôi xin giải thích ý nghĩa của lòng từ bi. Thông thường, tình thương hay lòng từ bi nhằm chỉ tình cảm gắn bó thân thiết với các bạn bè và những người mà chúng ta thương yêu. Đôi khi lòng từ bi cũng có nghĩa thương hại. Đây là ý tưởng sai lầm - bất cứ tình thương hay lòng từ bi nào nhằm xem thường kẻ khác thì không phải là lòng từ bi đích thực.
Lòng từ bi chân chính cần đặt nền tảng trên sự kính trọng người khác và nhận thức rằng mọi người đều có quyền hưởng hạnh phúc và xa lánh khổ đau như các bạn. Trên căn bản này, khi thấy ai đau khổ, bạn nên phát tâm hết lòng thương xót, cứu giúp cho họ.
Khi quý vị cảm thấy gần gủi, thân yêu với các bạn bè nhưng đây thường là sự tham đắm chứ không phải lòng từ bi. Lòng từ bi chân thực không nên phân biệt hay thiên vị. Nếu bạn chỉ bày tỏ lòng thương yêu các bà con thân quyến, nhưng lại ghét bỏ những kẻ thù hay nhiều người xa lạ không quen biết với chúng ta thì đó là lòng từ bi không bình đẳng với sự phân biệt hay cục bộ.
Như tôi đã trình bày ở trên, lòng từ bi chân thực được xây dựng qua sự nhận thức rằng mọi người đều có quyền hưởng hạnh phúc như các bạn, cho nên ngay chính kẻ thù của quý vị, là con người, họ cũng có chung ước muốn và có quyền hưởng hạnh phúc như mọi kẻ khác. Tình thương được phát triển trên căn bản này, gọi là lòng từ bi, nó mở rộng đến tất cả mọi người, không phân biệt kẻ thù hay bạn.
Một khía cạnh của lòng từ bi này là ý thức trách nhiệm. Khi chúng ta phát triển tình thương, đức tính tự tin nơi quý vị tự động sẽ tăng trưởng lên, sự lo sợ được giảm bớt và tánh quyết tâm được củng cố. Nếu ngay từ đầu quý vị quyết định đúng đắn để hoàn tất một công việc khó khăn thì dù bạn gặp thất bại lần thứ nhất, thứ nhì và lần thứ ba, cũng chẳng sao. Khi mục đích của bạn đã rõ ràng thì quý vị cứ tiếp tục cố gắng. Thái độ lạc quan và sự quyết tâm này là chìa khóa dẫn đến thành công.
Lòng từ bi cũng mang lại cho bạn sức mạnh của nội lực. Một khi nó được phát triển, tự nhiên tâm của quý vị sẽ mở rộng mà qua đó, chúng ta có thể truyền đạt, giao hảo tốt với con người và ngay cả mọi loài chúng sinh trong tình thương bao la. Trái lại, nếu bạn sinh tâm thù hận và ác cảm với người khác thì các ý tưởng bất thiện ấy sẽ quay ngược trở lại nơi quý vị. Điều này dẫn đến kết quả nghi ngờ và sự sợ hãi sẽ tạo nên khoảng cách giữa các bạn khiến cho sự liên lạc, thông cảm giữa quý vị và người khác trở nên khó khăn. Rồi chúng ta cảm thấy bị xa cách và cô đơn. Thêm nữa, các thành viên trong cộng đồng cũng sẽ bày tỏ tình cảm tiêu cực, không mấy thân thiện đối với quý vị.
Nếu bạn ăn ở, cư xử không tốt với kẻ khác, mà lại mong chờ họ đáp trả lại bằng tình thương thì đó là điều nghịch lý, không bao giờ có thể xảy ra. Khi bạn muốn hoàn cảnh xung quanh trở nên thân thiện, thì trước tiên tự mình phải xây dựng cho nền tảng thương yêu đó. Dù cho sự đáp trả của những kẻ khác là có thiện cảm hay không, phần bạn trước hết cần tạo sự thông cảm và yêu thương. Sau đó, nếu người ta vẫn còn đối xử tệ bạc với mình thì lúc ấy bạn có quyền suy nghĩ lại.
Tôi luôn luôn cố gắng xây đắp tình thân hữu với mọi người. Chẳng hạn, khi gặp một người bạn mới, tôi thấy không cần phải tự giới thiệu, vì biết chắc chắn rõ ràng họ là một con người. Trong tương lai, một ngày nào đó, nhờ khoa học tiến bộ, có thể tôi nhầm lẫn một người máy với con người thật, nhưng hiện giờ thì điều ấy chưa xảy ra.
Cho nên khi nhìn thấy nụ cười, hàm răng và cặp mắt tôi liền nhận biết đó là một con người. Trên căn bản của lãnh vực tình cảm và thể xác, tất cả chúng ta đều giống nhau, mặc dù màu da khác biệt. Nhưng dù người Tây Phương có tóc vàng, xanh hay trắng, là điều không quan trọng. Việc chủ yếu là chúng ta giống nhau về phương diện tình cảm. Với niềm tin chắc chắn như vậy, tôi cảm thấy người khác là anh em và sẵn sàng đến gần kết thân với họ.
Trong mọi trường hợp, con người xa lạ ấy luôn bày tỏ thiện cảm và trở thành người bạn thân thiết với quý vị. Đôi lúc thất bại, thì các bạn có quyền phản ứng tùy theo trường hợp. Do đó, một cách căn bản, chúng ta nên tiếp xúc gần gũi với những kẻ khác bằng tâm tình cởi mở và nhận biết rằng mỗi cá nhân là một con người chẳng khác gì quý vị. Cho nên không có sự khác biệt nhiều giữa tất cả mọi người chúng ta.
Bản chất của lòng từ bi là xây dựng môi trường yêu thương và kết quả là nơi đó quý vị sẽ cảm thấy an lành và hạnh phúc. Nơi đâu có người sống với tâm từ bi thì ở đó luôn luôn có không khí tràn ngập yêu thương. Ngay cả loài chó và chim muông cũng dễ dàng gần gũi với kẻ ấy. Gần năm mươi năm trước, tôi có nuôi mấy con chim trong đó có một con két nhỏ tại cung điện nghỉ mát mùa hè Norbulingka ở Lhasa (Lạp Tát).
Vào lúc ấy, tôi có một người hầu cận già, trông dáng bề ngoài không mấy thân thiện, với cặp mắt tròn và rất nghiêm khắc, nhưng ông thường cho chim két ăn hột hạnh nhân. Cho nên khi nghe tiếng ho hay bước chân của ông thì nó tỏ vẻ mừng rỡ. Người giúp việc già của tôi luôn luôn bày tỏ cử chỉ rất thân thiện với chim két và nó cũng biểu lộ cảm tình với ông. Đôi lúc tôi cho chim két ăn hột hạnh nhân nhưng nó không bao giờ tỏ vẽ yêu thích tôi. Tôi dùng que cây chọc phá chim két với hy vọng nó có thể phản ứng tốt đẹp hơn nhưng rốt cuộc chim két vẫn không mấy gì mến chuộng tôi.
Cho nên, muốn có một người bạn thân thương, quý vị cần tạo một môi trường đầy thiện cảm với mọi người xung quanh. Chúng ta là loài vật sống trong xã hội, do đó quý vị cần phải có bạn bè. Làm sao bạn có thể mang nụ cười đến trên nét mặt của mọi người? Nếu bạn tỏ vẽ lãnh đạm và không thân thiện thì rất khó có nụ cười nở trên môi. Nếu quý vị có tiền bạc và thế lực, vài người có thể hiến dâng cho chúng ta một nụ cười giả tạo, nhưng nụ cười chân thật thì chỉ phát xuất từ lòng từ bi.
(còn tiếp)