Dù nó dễ gây kinh tởm nhưng loài sinh vật đồng minh với ngành y đó đang xuất hiện trở lại một cách đáng chú ý.

         Anh thủy thủ Frederick Persson đang làm công việc cập bến trên chiếc tàu Thụy Điển “Carmen” ở cảng Bristol thì sợi dây quấn trên tay anh bỗng căng ra, nghiến đứt 4 ngón tay. Anh được chuey63n khẩn cấp vào bệnh viện, tại đó các bác sĩ cho rằng có 2 ngón hoàn toàn không thể cứu được. Sau 8 giờ vi phẫu thuật tinh tế, bác sĩ Donald Sammut đã ghép lại được 2 ngón kia.

         Nhưng 48 giờ sau đó, các ngón tay của anh lại chuyển sang màu xám đen. “Một cục máu đã hình thành” - bác sĩ Sammut cho biết. Ngành phẫu thuật hiện đại không còm làm gì hơn được nên bác sĩ Sammut quay sang một đồng minh xa xưa của y học : loài đỉa. Ông đặt nhiều con đỉa lên các ngón tay của Persson. Chỉ trong 2 ngày, chúng đã hút hết lượng máu tích tụ và sự tuần hoàn trở lại bình thường. Mười lăm ngày sau đó, Persson có thể trở về Thụy Điển.

         Có tất cả 650 loài đỉa mà kích thước căng ra thay đổi từ 1 đến 45cm. Giống giun đốt này có mặt khắp nơi trên thế giới - và không phải tất cả đều là loài hút máu -, thở bằng da, có 2 quả tim và có thể nhịn đói nhiều tháng. Nhiều loài có giác hút ở 2 đầu tận cùng. Loài đỉa luôn gây ra sự ghê tởm cho mọi người. Tuy nhiên chúng đang trở lại một cách oai hùng, và từ vài năm nay loài đỉa Hirudo medicinalis đã cứu sống được hàng ngàn bệnh nhân phẫu thuật cũng như bị tai nạn trên khắp thế giới. Khi cắm 300 cái răng nhọn vào thịt (để lại vết hình chữ Y ngược), con đỉa tiết ra một chất gây tê mạnh khiến cho vết thương không đau. Lúc bắt đầu hút máu, nó lại tiết ra một hỗn hợp chống đông máu để đảm bảo máu được tinh khiết và không đông lại. Dù việc hút máu không quá 20 hay 30 phút nhưng sự chảy máu có thể kéo dài nhiều giờ, do đó có thể làm tan các cục máu “lì lợm” nhất.

         Việc ghép vành tai là tinh tế nhất vì những mao mạch ở đấy có đường kính không quá nửa milimét. Khi em Guy Condelli 5 tuổi bị một con chó cắn sứt vành tai, bác sĩ đã phải mất 12 giờ để khâu lại vành tai cho em. Khốn nỗi, 3 ngày sau đó vành tai của em lại chuyển sang màu xanh rồi đến tím ngắt. Trưởng khoa phẫu thuật Joseph Upton, vốn đã từng dùng đỉa để cứu chữa thương binh trong cuộc chiến ở Việt Nam, quyết định dùng đến loài vật đó. Trong 6 ngày, ông đặt lần lượt 12 con đỉa lên vành tai của Guy. Một khi đã no đủ máu, đỉa sẽ tự rơi ra. Ngày cuối cùng, sự tuần hoàn đã trở lại bình thường, và ngày hôm sau nữa, vành tai lấy lại được màu sắc tươi tắn.  

         Bất chấp sự dè dặt của các đồng nghiệp trong việc sử dụng đỉa, bác sĩ phẫu thuật Peter Mahaffey ở Anh đã góp phần nâng cao giá trị của con đỉa như một trợ thủ của ngành y học hiện đại. Ông nhớ lại thời còn học ở trường Y, người ta thường dùng đỉa để chữa những quầng mắt thâm tím của các cầu thủ bóng đá. Từ đó ông luôn chứa sẵn một lọ đỉa trong khoa phẫu thuật chỉnh hình của ông tại bệnh viện Lister ở Stevenage. “Tôi đã chứng kiến rất nhiều ngón tay bị cắt đứt bởi máy in hay máy tiện được cứu vãn. Đỉa là một cách trị liệu rất rẻ tiền vì nó có thể tránh được sự thất bại của một cuộc phẫu thuật hao tốn thời gian, phương tiện và cần đến một đội ngũ bác sĩ-điều dưỡng chuyên môn” - bác sĩ Mahaffey cho biết.

         Tại Anh có một cơ sở nuôi đỉa được lập ra và chỉ đạo bởi bác sĩ Roy Sawyer tại làng Hendy. Xí nghiệp Biopharm đó cung cấp mỗi tháng 5.000 con đỉa cho các bác sĩ và bệnh viện trên khắp thế giới. Bác sĩ Sawyer đã tìm thấy đỉa trong vùng đầm lầy xứ ông, bang Nam Carolina (Mỹ). “Ngày xưa đỉa được dùng để hút máu tại chỗ trong các chứng viêm. Suốt trong nhiều thế kỷ, cùng với việc cắt bỏ, hút máu là thao tác phẫu thuật duy nhất” - bác sĩ cho biết. Roy Sawyer đã lấy được bằng tiến sĩ động vật học tại Đại học Swansea xứ Galles. Sau khi bỏ ra hơn 10 năm để viết quyển “Y học và tập tính của đỉa”, ông đã trở thành một người nổi tiếng trên thế giới về lĩnh vực đó. Tại Hendy ông nuôi được 80.000 con đỉa thuộc nhiều loài khác nhau, chúng sinh sản trong các bình thủy tinh mà nhiệt độ được kiểm soát kỹ lưỡng. Một lò sát sinh gần đấy cung cấp cho ông những ruột heo chứa đầy máu để nuôi chúng.

         Hiện nay tương lai y học của đỉa đã vượt quá khuôn khổ điều trị hậu phẫu. Năm 1977, Sawyer hướng dẫn một chuyến du khảo đến Guyana thuộc Pháp để tìm loài đỉa Haementeria ghilianii, loài đỉa to lớn này đã được nhận dạng bởi Vittore Ghiliani, một nhà tự nhiên học Ý ở thế kỷ 19 đã phát hiện ra chúng ở cửa sông Amazone. Sau chuyến hành trình gian nan dài 6 tuần lễ, nhóm của Sawyer mang về được 30 con đỉa.

         Khi tái tạo trong phòng thí nghiệm môi trường sống của vùng đầm lầy Nam Mỹ, Sawyer đã làm cho chúng sinh sản nhiều thêm. Hiện nay ông đã có 10.000 con đỉa loại đó. Nước bọt của chúng có chứa một loại enzyme có khả năng làm tan những cục máu đông mà ông đặt tên là hémentine. “Chẳng bao lâu nữa việc sản xuất bằng công nghệ sinh học sẽ giúp sản xuất chất này theo tầm mức công nghiệp. Thật trớ trêu khi một loài sinh vật của thế giới thứ 3 lại đóng vai trò chủ yếu trong việc điều trị bệnh tim mạch, nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại các nước công nghiệp” - ông nhận xét.

         Những chất sinh hóa lấy từ nước bọt của đỉa chiếm 80% trong số 500.000 bảng Anh doanh số hàng năm của Biopharm. Hơn 10 loại thuốc hiện đang được điều chế từ đỉa, và bác sĩ Sawyer hy vọng rằng sắp tới đây chúng sẽ được dùng để điều trị chứng nghẽn mạch, viêm khớp và thiên đầu thống.

         “Cuối cùng dường như có một chân lý khoa học trong các phẩm chất mà tổ tiên chúng ta đã gán cho loài đỉa. Chúng quả thật là các hiệu thuốc di động” - bác sĩ Sawyer kết luận.   
                                                                                                                                                                                                                           (theo Sélection)