English
Home 
Lịch Sử VN Chiến Tranh VN Các Nhân Vật Phan Đình Phùng ( 1847 - 1895 )
Lịch Sử VN Chiến Tranh VN Các Nhân Vật Phan Đình Phùng ( 1847 - 1895 )
| Phan Đình Phùng ( 1847 - 1895 ) |
 |
 |
 |
| Tác Giả: Saigon Echo sưu tầm | |||||||||
| Thứ Hai, 27 Tháng 9 Năm 2010 13:54 | |||||||||
|
Phan Đình Phùng (chữ Hán: 潘廷逢, 1847[1] - 1895) hiệu: Châu Phong, là nhà thơ và là lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Hương Khê trong phong trào Cần Vương chống Pháp ở cuối thế kỷ 19 trong lịch sử Việt Nam. Phan Đình Phùng Thân thế
Nơi quan trường Năm 1876, Phan Đình Phùng đỗ cử nhân. Năm sau (1877), ông thi đậu đình nguyên tiến sĩ, được bổ làm tri huyện Yên Khánh (tỉnh Ninh Bình). Do ông đánh đòn cố đạo Trần Lục (tục gọi là cụ Sáu), vì ông này hay ỷ thế để ức hiếp dân, nên ông bị triều đình bắt tội, triệu hồi về kinh đô Huế, sung chức Ngự sử đô sát viện. Tại triều, ông tố cáo nhiều vụ khuất tất, nên có lần được vua Tự Đức khen là "thử sự cửu bất phát, phùng Phùng nải phát" (việc này đã lâu không ai phát giác ra, nay gặp Phùng mới phát hiện được)[2], nên càng nổi tiếng về tính cương trực. Năm 1882, ông dâng sớ đàn hặc thiếu bảo Nguyễn Chánh về việc "ứng binh bất viện" (cầm quân mà ngồi yên, không đi tiếp viện) khi quân Pháp tấn công thành Nam Định và về việc "chẳng quan tâm đến dân tình ở Bắc Kỳ". Năm 1883, do bất đồng quan điểm với Tôn Thất Thuyết về việc phế vua Dục Đức, lập vua Hiệp Hòa, ông bị phụ chính Thuyết cách chức đuổi về quê nhà. Năm 1884, Phan Đình Phùng được phục chức, rồi được bổ làm tham biện Sơn phòng Hà Tĩnh. Hưởng ứng dụ Cần vương Năm 1885, vua Hàm Nghi mưu việc kháng Pháp không thành phải chạy ra Tân Sở (Quảng Trị) lẩn tránh. Phan Đình Phùng đã quên nỗi hiềm khích riêng, để cùng với Tôn Thất Thuyết chống Pháp. Hưởng ứng dụ Cần Vương[3] của vua, dù đang cư tang mẹ, Phan Đình Phùng vẫn đứng ra chiêu tập lực lượng từ khắp các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, để chống ngoại xâm. Phan Đình Phùng được nhà vua phong chức tán lý quân vụ, lãnh đạo nghĩa quân xây dựng căn cứ tại hai huyện Hương Sơn, Hương Khê, thuộc Hà Tĩnh. Theo giúp sức ông có các trí thức như tiến sĩ Phan Trọng Mưu, cử nhân Phan Quảng...và nhiều võ tướng xuất thân từ nông dân và nhiều thành phần khác như Cao Thắng[4], Lê Ninh, Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch, Lê Văn Tạc, Phan Đình Phong, Phan Đình Can... Suốt mười năm (1885-1895), bất chấp mọi hiểm nguy, gian khổ, cuộc khởi nghĩa do Phan Đình Phùng lãnh đạo đã giao chiến với Pháp nhiều trận, và đã gây cho đối phương nhiều tổn thất nặng nề, tiêu biểu nhất là trận Vụ Quang vào năm 1894.
Năm 1893, Cao Thắng tử trận khiến Phan Đình Phùng bị mất đi một cộng sự đắc lực. Năm 1895, Pháp điều Nguyễn Thân phối hợp cùng công sứ Nghệ An là Duvillier đem 3.000 lính đi đàn áp cuộc khởi nghĩa Hương Khê. Quân chủ lực của Phan Đình Phùng bị đối phương bít đường tiếp vận, nên vũ khí, lương thực, quân số thảy đều thiếu thốn, khó bù đấp. Mỗi lần đối phương tấn công, nghĩa quân chỉ có thể chạy quanh từ núi Quạt rồi trở về núi Vụ Quang, và không thể ở đâu lâu quá 3 ngày. Ngày 17 tháng 10 năm 1894, Phan Đình Phùng đã tập hợp lực lượng, đánh thắng một trận lớn, đối phương mất nhiều vũ khí và bị giết chết rất nhiều, nhưng vẫn không sao xoay chuyển được tình thế. Trận chiến thắng này cũng là trận cuối cùng. Quân Nguyễn Thân ngày một xiết chặt vòng vây, giữa lúc đen tối, Phan Đình Phùng bị bệnh lỵ nặng[5]và mất vào ngày 28 tháng 12 năm 1895, hưởng dương 49 tuổi. Thi hài ông được an táng bí mật dưới chân núi Quạt. Mười hai ngày sau khi Phan Đình Phùng mất, Nguyễn Thân mới tới được căn cứ nghĩa quân. Do có người vì hám lợi điểm chỉ nên Nguyễn Thân đã tìm được mộ Phan Đình Phùng. Nguyễn Thân cho quật mồ, đổ dầu đốt cho xương thịt ông cháy thành tro, rồi trộn vào thuốc súng bắn xuống sông La[6]. Chủ tướng mất, nhiều tướng lãnh cũng vì sống lâu nơi rừng núi độc địa nên bị đau ốm và qua đời. Một số người rút qua Xiêm, một số ra hàng, một số khác như Tôn Thất Hoàng, Hiệp Tuân, Phan Đình Thoại, Tôn Thất Định... chiến đấu cho đến khi bị bắt. Thực dân Pháp đã cho xử tử cả thảy 23 người chỉ huy trong cuộc khởi nghĩa ở Hương Khê. Tác phẩm Hiện nay thơ văn của Phan Đình Phùng chỉ mới sưu tầm được một số bài. • Câu đối: Điếu Lê Ninh, Khóc Cao Thắng • Thơ: Đáp hữu nhân ký thi, Thắng trận hậu cảm tác, Kiến nguy binh thi cảm tác, Phúc đáp Hoàng Cao Khải, Lâm chung thời tác... • Thư: kính ký Hoàng Cao Khải thư • Sử: Việt sử địa dư[7] Giai thoại Năm 1886, anh của Phan Đình Phùng là Phan Đình Thông đang giữ cánh quân ở huyện Thanh Chương (Nghệ An), bị thủ hạ làm phản nên bị Pháp bắt. Lê Kinh Hạp vốn là bạn thân Phan Đình Phùng, nên viết thư khuyên bạn về hàng để cứu lấy anh, để mồ mả cha ông khỏi bị khai quật. Phan Đình Phùng cười lạt, nói với người đưa thư: Tôi có một ngôi mộ rất to nên giữ là đất nước Việt Nam, có một ngôi mộ rất to là mấy mươi triệu đồng bào. Nếu về hàng, để sửa sang phần mộ của cha ông mình, thì ngôi mả cả nước kia ai giữ? Về để cứu vớt ông anh mình, thì anh em trong nước ai cứu? Sau khi cho khai quật mồ mả tổ tiên của Phan Đình Phùng ở làng Đông Thái vào năm 1894, Pháp cho bắt giam luôn những người thân tộc của ông. Hoàng Cao Khải lúc đó đang là kinh lược sứ Bắc Kỳ, vốn là người đồng hương và là thông gia với Phan Đình Phùng, liền gửi cho ông một bức thư chiêu hàng bằng những lời lẽ hết sức thân mật, để khuyên bạn đừng chống đối tân triểu (sau vua Hàm Nghi là Đồng Khánh) và Pháp nữa. Sau khi xem xong, Phan Đình Phùng thở dài nói: Tôi đã quyết làm cái công việc của vua (Hàm Nghi) ủy thác, dân trông mong tới cùng, thì dầu cho sấm sét búa rìu, quyết cũng không lay chuyển và thay đổi chí hướng được. Phan Đình Phùng viết thư phúc đáp, rồi ân cần dặn Phan Văn Mân, người anh nhà bác và là người mang thư, đừng trở lên núi Vụ Quang nữa.[8] Bài thơ tuyệt mạng Lâm chung thời tác Nhung trường phụng mệnh thập canh đông, Võ lược y nhiên vị tấu công. Cùng hộ ngao thiên nan trạch nhạn, Phỉ đồ biến địa thượng đồn phong. Cửu trùng xa giá quan sơn ngoại, Tứ hải nhân dân thủy hỏa trung. Trách vọng dũ long ưu dũ đại, Tướng môn thâm tự quý anh hùng. Dịch nghĩa: Làm lúc sắp mất Vâng mệnh ở chốn binh nhung đã mười năm, Mưu lược đánh giặc vẫn chưa nên được việc gì. Dân chúng cùng đường đói khổ kêu trời như đàn nhạn không có cỗ ở, Bọn xâm lược còn đóng đồn như ong khắp mọi nơi. Xa giá của vua (Hàm Nghi) đang ở ngoài quan san, Nhân dân bốn bể như sống trong nước sôi lửa bỏng. Trách nhiệm càng cao thì mối lo càng lớn, Nghĩ mình cũng trong cửa tướng, mà riêng thẹn với tiếng anh hùng. Đánh giá Về võ công Khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng lãnh đạo là cuộc khởi nghĩa có quy mô lớn nhất và kéo dài nhất trong phong trào Cần Vương cuối thế kỷ 19. Cuộc khởi nghĩa đã phát huy được tinh thần đoàn kết, sự ủng hộ của người dân ở miền xuôi lẫn miền ngược, cả về sức lực lẫn của cải vật chất. Về quân sự, nghĩa quân được tổ chức theo lối chính qui, có kỷ luật nghiêm minh và cùng kiểu trang phục; biết sử dụng các phương thức tác chiến linh hoạt, phong phú, biết phát huy tính chủ động, sáng tạo khi giáp trận với đối phương. Trong đội ngũ đã có sự tổ chức, sự huấn luyện đầy đủ và được trang bị khá đàng hoàng, khiến đối phương cũng phải hết sức khâm phục.
Về văn nghiệp Qua số tác phẩm, tuy ít ỏi của ông, người ta dễ nhận thấy con người của Phan Đình Phùng luôn vì dân, biết dựa vào dân, luôn kiên quyết chiến đấu chống Pháp đến cùng, không hề mắc phải bả cám dỗ của đối phương. Và cũng qua Lâm chung thời tác, mà lời lẽ hết sức bi thiết, Phan Đình Phùng đã bộc lộ mình là một nhà nho trung nghĩa sáng suốt, bởi ông hiểu rõ sự thất bại không thể tránh khỏi của cuộc diện đất nước lúc bấy giờ…[10] Tưởng nhớ Khốc Phan Đình Nguyên (Khóc Phan Đình Nguyên) Dịch nghĩa: Thế mạnh như chẻ tre, thật có thể khôi phục kinh đô, Đau xót vì công mười năm, sắp thành thì thất bại. Chỉ buồn triều đình dùng vàng lụa củng cố việc hòa, Đau xót thấy dân chúng đốt lò hương đầy tiếng khóc. Tay kéo lại núi sông, lòng chưa chết Thân cưỡi sao Cơ, sao Vỉ như khi còn sống Ai qua nơi thắng trận ngày xưa, Ngàn năm còn khiến cho người ta đầy lệ.[11] Đào Tấn Hiện nay, tên Phan Đình Phùng được dùng để đặt tên cho trường học, đường phố tại nhiều tỉnh thành trên khắp nước Việt Nam.
|
