Bây giờ, mở tờ báo nào ra xem, cũng thấy những lời kêu gọi đổi mới giáo dục, hay canh tân giáo dục, và vân vân.

Người ta nói ồn ào như thế sau mấy cú xì căng đan, mà nổi bật là chuyện Giáo Sư Thạc Sĩ Lê Đức Thông bị 2 tờ báo quốc tế -- báo Natural Science và Journal Of Modern Physics -- rút bài xuống vì Giáo Sư bị khám phá là đạọ văn, là chôm văn... chuyện mà quốc tế không ưa, nhưng toàn dân mình vẫn ưa vì như thế là an toàn khi phải lập lại các lời chỉ đạo của ông Hồ Chí Minh, của các lãnh đạo Đảng CSVN. Thậm chí, nói nhiều tới quên suy nghĩ, chỉ lập lại như máy cát-sét... nghĩa là chúng ta “đạo văn” ngay từ trong tiềm thức.

Lý do để ồn ào đổi mới nữa là chuyện mùa thi mấy ngày qua, các em gian lận vô số kể, phao thi bị khám phá đủ thứ nơi, thậm chí gài phao thi ngay trên đùi các em nữ sinh.

Bởi thế, đổi mới giáo dục là phải. Mình mới chợt nhớ cụ Phan Chu Trinh với bài Tỉnh quốc hồn ca I. Tuyệt vời: năm 1907, tác phẩm được phổ biến lần đầu tiên trong các trường kiểu mới ở Quảng Nam và trong trường Đông Kinh nghĩa thục ở Hà Nội, sau đó lan truyền ra nhiều nơi khác. Bài ca đó gồm 472 câu thơ song thất lục bát, xếp vào 12 đoạn.

Sau này, Giáo sư Nguyễn Huệ Chi, trên Tự điển Bách khoa Mở, đã cô đọng nội dung bài Tỉnh quốc hồn ca I như sau:

“1. Trong khi người nước ngoài có chí cao, dám chết vì việc nghĩa, vì lợi dân ích nước; thì người nước mình tham sống sợ chết, chịu kiếp sống nhục nhã đoạ đày.

2. Trong khi người ta dẫu sang hay hèn, nam hay nữ ai cũng lo học lấy một nghề; thì người mình chỉ biết ngồi không ăn bám.

3. Trong khi họ có óc phiêu lưu mạo hiểm, dám đi khắp thế giới mở mang trí óc; thì ta suốt đời chỉ loanh quanh xó bếp, hú hí với vợ con.

4. Trong khi họ có tinh thần đùm bọc, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau; thì ta lại chỉ quen thói giành giật, lừa đảo nhau vì chữ lợi.

5. Trong khi họ biết bỏ vốn lớn, giữ vững chữ tín trong kinh doanh làm cho tiền bạc lưu thông, đất nước ngày càng giàu có; thì ta quen thói bất nhân bất tín, cho vay cắt cổ, ăn quỵt vỗ nợ, để tiền bạc đất đai trở thành vô dụng.

6. Trong khi họ biết tiết kiệm tang lễ, cư xử hợp nghĩa với người chết; thì ta lo làm ma chay cho lớn, đến nỗi nhiều gia đình bán hết ruộng hết trâu.

7. Trong khi họ ra sức cải tiến phát minh, máy móc ngày càng tinh xảo; thì ta đầu óc thủ cựu, ếch ngồi đáy giếng, không có gan đua chen thực nghiệp.

8. Trong khi họ giỏi tổ chức công việc, sắp xếp giờ nghỉ giờ làm hợp lý, thì ta chỉ biết chơi bời, rượu chè cờ bạc, bỏ bê công việc.

9. Trong khi họ biết gắng gỏi tự lực tự cường, tin ở bản thân; thì ta chỉ mê tín nơi mồ mả, tướng số, việc gì cũng cầu trời.

10.Trong khi họ làm việc quan cốt ích nước lợi dân, đúng là “đầy tớ” của dân, được dân tín nhiệm; thì ta lo xoay xở chức quan để no ấm gia đình, vênh vang hoang phí, vơ vét áp bức dân chúng, v.v...”

Thế đấy, chỉ học cụ Phan cũng đủ rồi. Bệnh mới, thuốc xưa vẫn hay. Ai bảo trước giờ cứ chê cụ Phan.