Nadezhda Stalin thay vì đứng trên khán đài, bên cạnh ông chồng chúa tể,..

Sau cái chết của Lenin, Stalin không còn kiêng nể ai nữa. Mặt khác, vợ Stalin mấy năm qua nương tựa vào Lenin, được Lenin che chở, nay người cầm đầu cuộc cách mạng không còn nữa, Nadez Stalin trở nên bơ vơ.

 
Vợ chồng Stalin và vợ chồng Molotov, cánh tay mặt của chúa tể Ðiện Cẩm Linh.
 
Mùa Thu năm 1927, cuộc xung đột giữa Trotsky và Stalin không còn cứu chữa được nữa. Ðó là cuộc xung đột của một nhà trí thức, lại là một người ăn nói thuyết phục, nhanh trí và sắc bén, với một anh thô lỗ, cục mịch, ít học, và tàn bạo, sớm muộn sẽ xảy ra thảm kịch. Ðầu tiên, Stalin thanh toán tay chân của Trotsky, theo Nadez, đó toàn là những người dễ thương.

Một hôm Nadez mang chuyện chính trị ra hỏi chồng. Stalin nói đó không phải là chuyện của đàn bà.

Thư ký của Stalin sau này cho biết rằng câu hỏi nào của bà cũng bị chồng gạt đi. Bà già đi, mặc dù chưa 30 (kém Stalin 23 tuổi) mà trông cũng suýt soát tuổi chồng. Nikita Khruschev là người theo dõi Stalin từng bước, và cũng là người có cảm tình đặc biệt với Nadezhga.

 Ông nói với mọi người một cách công khai: “Tôi rất kính trọng Nadez. Cô khác Stalin một trời một vực. Cô là một người khoan dung biết lẽ phải.”

Ðầu năm 1930 xảy ra vụ án Kỹ Nghệ Ðảng. Dưới lệnh của Stalin, nhiều người bị bắt hàng loạt, trong số này có mấy giáo sư từng dạy Nadezhda học. Xúc động toàn tâm trí, Nasezhda xa lánh chồng hầu như hoàn toàn và mặt khác, đứng vào hàng ngũ những kẻ thù của chồng mình.

Không phải ai cũng hoàn toàn đồng ý với chồng, ngay cả Nadezhda Krupskaya cũng không đồng ý với Lenin. Song trước đám đông, bao giờ Krupskaya cũng nói chồng mình đúng; nếu Lenin có lầm lỗi gì bà cũng bào chữa cho ông, riêng Nadezhda nhỏ không giống Nadezhda lớn (gọi thế vì hai người trùng tên.) Cô còn trẻ, trẻ hơn Krupskaya hơn 30 tuổi.

Khi bị Stalin sỉ nhục, vợ Lenin lẳng lặng lui về với tôn giáo, đi nhà thờ nhiều hơn. Nadezhda không thể hiểu được thái độ ấy. Bị chồng sỉ nhục, cô chống lại. Người ta còn nhớ rõ hôm ấy, ngày 7 tháng 11, 1932, kỷ niệm 15 năm cách mạng thành công, Nadezhda cũng đi dự lễ kỷ niệm, không biết rằng cô chỉ còn sống được vài chục tiếng đồng hồ nữa.

Một cuộc diễn hành vĩ đại diễn ra. Cờ búa liềm đỏ rực Mạc Tư Khoa, uy quyền Stalin lên tột đỉnh. Chính Stalin là người số mặt trên khán đài, bên cạnh là những chức quyền cao nhất trong đảng, những hàng ghế dưới nữa mới là nhân viên chính phủ và ngoại giao đoàn. Quan khách đang trầm trồ ngắm đoàn diễn hành phía bên dưới.
Ekaterina Lebedeva, vợ của Phó Quân Ủy Trung Ương Ðảng, Lebedeva còn nhớ rõ buổi diễn hành ấy. Bà đứng bên cạnh chồng trên khán đài. Tự dưng có những tiếng xầm xì nổi lên, và truyền đi: “Kìa, vợ Stalin!”

Nadezhda Stalin thay vì đứng trên khán đài, bên cạnh ông chồng chúa tể, thì trước mắt mọi người, lại đang diễn hành dưới đường, và cô đi hiên ngang dưới bảng hiệu của Ðại Học Kỹ Nghệ, là nạn nhân cuộc đánh phá tàn bạo của đảng hơn một năm nay. Khán giả vỗ tay. Nhiều người trầm trồ.

Vượt qua công trường Ðỏ, Nadezhda dùng cổng Spassky trở về khán đài. Cô không tới ngồi bên cạnh Stalin mà lại cùng vài người cận vệ tới bên Nikita Khrushchev. Trời hôm đó thật lạnh. Cô trao đổi vài câu với Krushchev.

Chiều hôm sau có buổi tiếp tân tại phòng Voroshilov. Nadezhda ra về sớm, để Stalin ở lại. Stalin cũng ra về vài tiếng đồng hồ sau.

Ðó là lần cuối cùng người ta thấy mặt Nadezhda Stalin. Cô chết trong đêm đó, trên sàn nhà, bên cạnh giường cô. Bên cạnh cô là một khẩu súng lục. Tin đưa ra: Nadezhda đã tự tử chết. Tin này được kể lại nhiều cách.

Liên tiếp mấy ngày hôm sau các báo Pravda, Izvestia đều nói đến, với những câu mơ hồ. Cả Mạc Tư Khoa thì thầm: Nadezdha bị bắn chết. Người ta hỏi sao súng nổ mà Stalin không biết dù ông ta ngủ cách đó năm bẩy thước, bên chiếc điện thoại đỏ?

Người quản gia cho biết bà ta cùng một người đàn bà khác lặng lẽ khiêng xác Nadezhda lên giường, không dám đánh thức Stalin day. Trong khi Molotov được báo tin, Stalin vẫn nằm ngủ, bên cạnh xác vợ vài thước.

Mấy người quản gia bàn tính phải làm gì với xác chết Nadezhda một bên, và bên kia chồng cô, Stalin đang ngủ. Họ không dám đánh thức Stalin dậy. Có người đưa ý kiến gọi Paulina, vợ Molotov và Abel Enukidze. Khi hai người này đến, Stalin đang đứng ở phòng ăn. Chính họ là hai người nói với ông ta: “Josif, Josif, Nadezhda chết rồi.”

Ðó là tất cả những chi tiết về cái chết của Nadezhda được kể lại với thân nhân của cô, trong có con gái cô là Svetlana Stalin. Trong những năm sau đó, cái chết này là một bí mật, một giai thoại, một đề tài cho tất cả mọi người.

Một đề tài khác: Stalin không đi đưa đám vợ

Các báo Pravda, Iveztia không nói gì, người can đảm nhất chính là người trong Ðại Học Kỹ Nghệ, tổ chức cuối cùng Nadezhda cộng tác.

Người này là giám đốc Ðại Học trên, cũng chỉ dám viết: “Không phải vì vấn đề sức khỏe suy nhược khiến nữ đồng chí Nadezhda phải chết.” Tờ Pravda ngày 11 tháng 11, 1932, hai ngày sau cái chết, viết: “Một chiến sĩ của đoàn quân Vô Sản chết giữa chiến dịch, giữa đường, dở dang.”

Ngày 16 tháng 11, vợ Lenin đăng một thư ngỏ, in chữ đậm, chia buồn với Stalin bằng những chữ không ai dám sửa.

Toàn thư ngỏ có ý thách thức tuy rất lễ độ.

Khi đế quốc Xô Viết sụp đổ, người ta kiếm ngay hồ sơ cái chết của Nadezhda: hồ sơ không còn nữa. Sau đây là một số suy luận của dư luận Nga hàng chục năm nay:

1. Stalin giết vợ vì phẫn nộ khi nghe tin đồn Nadezhda ngoại tình với Yakov. Yakov là con trai của Stalin với người vợ trước. Ðiều này giải thích vì sao khi Yakov bị Ðức bắt làm tù binh, Stalin không thèm can thiệp.

2. Stalin giết vợ vì Nadezhda phản đối ông ta về việc bắt bớ giam cầm các đồng chí cũ, nhốt vào trại tập trung. Không đầy hai ngày trước khi có vết đạn ở đầu, chết vì vết đạn ấy, Nadezhda đi diễn hành dưới cờ hiệu của Ðại Học Kỹ Nghệ, là bộ phận chống đối Stalin.

3. Nadezhda gia nhập nhóm 92, là nhóm chống đối.

4. Từ lâu hai vợ chồng không ngủ chung, Stalin không thấy cần một người vợ cùng nhà như thế.

5. Nadezhda luôn luôn bênh vực Lenin và Krupskaya, vợ Lenin, hai người này luôn luôn cảnh giác các đồng chí về sự lạm quyền của Stalin.

6. Có tin Stalin trở về nhà thì thấy Nadezha đang tiếp một người đàn ông trong phòng. Ông ta bắn cả hai song người kia leo cửa sổ chạy được. Nguồn tin nói: “Màn cửa sổ có vết đạn.”

7. Nadezhda tự tử vì khám phá ra cô chính là con gái Stalin.

Tin đồn này có nhiều lý do vững chắc. Ấy là trong thời gian Stalin tá túc tại nhà đồng chí Sergei, vọ Sergei là Olga Allilyuev (mẹ Nadezhda) đã ngoại tình với ông, cũng như với một người khác nữa. Bề mặt cô là con Sergei, thực ra chính là con Stalin.

Khi chiến thắng cùng nhập Ðiện Cẩm Linh, gia đình Sergei ở ngay phòng bên của Stalin. Sau đó Olga Allilyuev bỏ chồng đi theo một người đàn ông khác nữa và Nadezhda được Stalin cho làm thư ký riêng.

Nikita Krushchev sau này viết: “Cái chết của cô còn nhiều bí mật, song có một điều rõ ràng: cô chết vì những điều Stalin gây ra cho cô. Tôi nghe là Stalin bắn vợ chết. Tôi cũng nghe Nadezhda tự tử vì bị Stalin sỉ nhục đến danh dự phụ nữ của mình.”

(Viết theo Larissa Vasilieva, tác giả The Kremlin Wives)